Η Ευρώπη στα πρόθυρα της πολιτικής διάλυσης.....

του Barry Eichengreen (*)

H Eυρώπη βρίσκεται και πάλι στο χείλος του γκρεμού. Η πιο πρόσφατη ελληνική διάσωση, η οποία υπογράφηκε πριν από έξι εβδομάδες, είναι έτοιμη να καταρρεύσει. Η κρίση εμπιστοσύνης έχει μολύνει τις ισχυρές οικονομίες της ευρωζώνης. Τίθεται υπό αμφισβήτηση η ίδια η σωτηρία του ευρώ, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των αγορών με μια σειρά άστοχες προτάσεις. Ο κ. Jean Claude Trichet, o πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ζήτησε πιο αυστηρούς προϋπολογισμούς. O κ. Mario Draghi, επικεφαλής της Τράπεζας της Ιταλίας και διάδοχος του κ. Trichet στην ΕΚΤ, ζήτησε να τεθούν όρια όχι μόνο στους προϋπολογισμούς, αλλά και σε μια σειρά άλλες εθνικές οικονομικές πολιτικές.

Ο κ. Guy Verhofstadt, επικεφαλής της Συμμαχίας των Φιλελευθέρων και Δημοκρατών της Ευρώπης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι μία μόνο από τις ολοένα και αυξανόμενες φωνές που ζητούν τη δημιουργία ενός ευρωομολόγου. Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, κ. Wolfgang Schaeuble, υποστήριξε ότι η Ευρώπη πρέπει να κινηθεί προς πλήρη νομισματική ένωση.

Αν υπάρχει κάτι κοινό σε αυτές τις προτάσεις, είναι ότι όλες τους αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν τα άμεσα προβλήματα της ευρωζώνης. Κάποιες, όπως οι πιο αυστηροί δημοσιονομικοί κανόνες και η στενότερη παρακολούθηση των πολιτικών για την ανταγωνιστικότητα, ίσως βοηθήσουν στην αποτροπή μιας μελλοντικής κρίσης, αλλά δεν θα κάνουν τίποτα για να επιλύσουν αυτήν.

Άλλες ιδέες, όπως η μετατόπιση προς μια δημοσιονομική ένωση, απαιτούν ριζική αναθεώρηση των ιδρυτικών συνθηκών της Ε.Ε. Και η έκδοση ευρωομολόγων προϋποθέτει κλίμα πολιτικής συναίνεσης που θα πάρει μήνες, αν όχι χρόνια, για να συγκροτηθεί.

Αλλά η Ευρώπη δεν έχει μήνες, πόσο μάλλον χρόνια, για να επιλύσει την κρίση. Στο σημείο αυτό, έχει μόνο κάποιες μέρες για να γλιτώσει τα χειρότερα. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο οι ηγέτες να ξεχωρίσουν αυτό που πρέπει να γίνει τώρα από αυτό που πρέπει να γίνει αργότερα.

Η πρώτη επείγουσα αποστολή για την Ευρώπη είναι να οχυρώσει τις τράπεζές της. Οι αμφιβολίες για τη σταθερότητά τους βρίσκονται στο επίκεντρο του κυκλώνα. Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι οι τραπεζικές μετοχές ήταν αυτές που δέχτηκαν το μεγαλύτερο χτύπημα στην πρόσφατη βουτιά των αγορών.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για την επανακεφαλαιοποίηση των αδύναμων τραπεζών. Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας, οι οποίες έχουν αρκετό "χώρο" στους προϋπολογισμούς, μπορούν να το κάνουν από μόνες τους.

Στις χώρες που είναι πιο αδύναμες δημοσιονομικά, ο μηχανισμός διάσωσης της Ευρώπης, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, πρέπει να δώσει δάνεια γι' αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Αν χρειάζονται ακόμα περισσότερα χρήματα, μπορεί να δημιουργήσει έναν ειδικό μηχανισμό το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, χρησιμοποιώντας τα δικά του αποθέματα σε συνδυασμό με κεφάλαια από ασιατικές κυβερνήσεις και κρατικά επενδυτικά ταμεία.

Η δεύτερη επείγουσα αποστολή είναι η δημιουργία ζωτικού χώρου για την Ελλάδα. Οι Έλληνες πολίτες καταβάλλουν σχεδόν υπεράνθρωπη προσπάθεια για τη σταθεροποίηση των δημοσιονομικών τους και την ανασυγκρότηση της οικονομίας. Αλλά η κυβέρνηση συνεχίζει να μην πιάνει τους δημοσιονομικούς της στόχους, περισσότερο εξαιτίας της παγκόσμιας επιβράδυνσης παρά λόγω κάποιου δικού της λάθους.

Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο η Ε.Ε και το ΔΝΤ να αναγκαστούν να αποσύρουν τη στήριξή τους, οδηγώντας σε μια ανοργάνωτη χρεοκοπία και στο οικονομικό, πολιτικό και οικονομικό χάος που συνεπάγεται αυτό το σενάριο.

Στην Ελλάδα, η πολιτική και κοινωνική σταθερότητα είναι ήδη εξαιρετικά εύθραυστη. Μια πλαστική σφαίρα που στράφηκε σε λάθος στόχο μπορεί να είναι το μόνο που χρειάζεται για να μετατρέψει την επόμενη διαδήλωση σε εμφύλιο πόλεμο.

Και πάλι, η βοήθεια μπορεί προσφερθεί με διάφορους τρόπους. Οι πιστωτές πρέπει να χαλαρώσουν τους δημοσιονομικούς στόχους. Η ανεπαρκής ανταλλαγή που συμφωνήθηκε τον Ιούλιο μπορεί να ξεχαστεί και να αντικατασταθεί από μία που εξασφαλίζει στη χώρα ουσιαστική ανακούφιση από το χρέος. Οι άλλες χώρες της ευρωζώνης μπορούν να προσφέρουν βοήθεια. Αυτοί που υποσχέθηκαν ένα Marshall Plan για την Ελλάδα πρέπει να βάλουν τα χέρια στις τσέπες και να κάνουν πράξη τα λόγια τους.

Η τρίτη επείγουσα αποστολή είναι η επανεκκίνηση της οικονομικής ανάπτυξης. Η δημοσιονομική σταθερότητα, σε όλη την Ευρώπη, εξαρτάται άμεσα από αυτό. Χωρίς ανάπτυξη, τα έσοδα από φόρους θα παραμείνουν στάσιμα και θα συνεχίσει να υπονομεύεται η δυνατότητα εξυπηρέτησης των χρεών. Το ίδιο και η διατήρηση της κοινωνικής σταθερότητας. Χωρίς ανάπτυξη, η λιτότητα θα γίνει ανυπόφορη.

Και εδώ, επίσης, το πρόβλημα έχει διάφορες λύσεις. Η Γερμανία μπορεί να προχωρήσει σε περικοπές φόρων. Ακόμα καλύτερη επιλογή, όμως, θα ήταν μια οργανωμένη δημοσιονομική "ένεση" σε ολόκληρη τη βόρεια Ευρώπη.

Αλλά το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις της βόρειας Ευρώπης, καθώς είναι περιορισμένες από την κοινή γνώμη, παραμένουν απρόθυμες να δράσουν. Υπό αυτές τις περιστάσεις, μόνο η ΕΚΤ μπορεί να παράσχει τονωτικές ενέσεις στην οικονομία. Τα επιτόκια θα πρέπει να μειωθούν στο μισό και η ΕΚΤ θα πρέπει να προχωρήσει στην αγορά στοιχείων ενεργητικού, όπως αυτή που ανακοίνωσε πρόσφατα η Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας (SNB).

Αν αυτές οι τρεις επείγουσες αποστολές ολοκληρωθούν, θα υπάρχει αρκετός χρόνος -και θα χρειαστεί αρκετός χρόνος- για την αφομοίωση διαρθρωτικών αλλαγών όπως οι νέοι κανόνες για το έλλειμμα, η εναρμόνιση των υπόλοιπων εθνικών πολιτικών και η μετατόπιση προς πλήρη νομισματική ένωση.

Αλλά, όπως αναφέρει και η διάσημη ρήση του Keynes, "Μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί". Η αφοσίωση των Ευρωπαίων ηγετών στις μακροπρόθεσμες προσταγές, εις βάρος των βραχυπρόθεσμων, μπορεί να είναι και η προαναγγελία θανάτου του κοινού τους νομίσματος.


* Ο κ. Barry Eichengreen είναι καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.